Qlobal ərzaq çatışmazlığı fonunda Azərbaycan fermerləri Yevlax rayonunun şoran və quraq torpaqlarında yüksək məhsuldarlıqlı meyvə bağlarının salınması ilə bağlı innovativ layihə həyata keçirirlər. Bu layihə sağlam qidalanmada əsas rol oynayan meyvə və tərəvəzlərin yerli istehsalının transformasiyasında mühüm mərhələyə çevrilə bilər. Çünki bu məhsullar vitaminlər, minerallar, lif və digər həyati vacib maddələrin əsas mənbəyidir.

Yarım səhra şəraitində minlərlə meyvə ağacının necə yetişdirildiyi barədə “haqqin.az” saytının müxbirinə "İSFA" MMC-nin təsisçisi və rəhbəri Samir Xeyirbəyov məlumat verib.

– Adətən hesab olunur ki, şoran torpaqlarda kənd təsərrüfatı aparmaq mümkün deyil. Bu torpaqlarda məhsuldar meyvə plantasiyası qurmağı sizə necə müvəffəq oldu?

– Rəsmi statistikalara əsasən, Azərbaycanda bir milyon hektardan çox torpaq şoranlaşmış vəziyyətdədir. Bu torpaqların yuxarı qatlarında suda həll olan duzların miqdarı yüksək olduğundan, ənənəvi bitkiçilik üçün yararsız hesab olunur. Məhz belə torpaqlarda yerləşən “Yevlax-Agro” aqroparkı 2000 hektar ərazini əhatə edir. 2021-ci ildə bizim şirkət bu layihənin ilk rezidenti olaraq sənaye tipli meyvə bağlarının salınması və tinglərin yetişdirilməsi üçün hüquq əldə etdi.

İSFA – bu tip kənd təsərrüfatı modelini ölkədə tətbiq edən yeganə şirkətdir. Dövlət tərəfindən əraziyə infrastruktur – İkinci Qarabağ kanalından su və elektrik enerjisi təmin olunub. Bağların salınması, damcı suvarma sistemlərinin quraşdırılması və aqrotexniki xidmətlər isə tam olaraq öz vəsaitimiz hesabına həyata keçirilir.

Bu layihəyə biz böyük təcrübə ilə gəldik. 2015-ci ildən etibarən İSFA fermerlərə geniş spektrdə xidmətlər göstərir – ting yetişdirilməsi, müasir suvarma sistemlərinin qurulması, torpaq və su analizləri, gübrə və bitki mühafizə vasitələrinin təminatı və məhsulun ilkin emalı üçün avadanlıqların quraşdırılması.

Mən digər ölkələrin, xüsusilə də Türkiyənin Tarsus, Adana və Mersin vilayətlərindəki fermer təcrübələrini araşdırmışam. Bu bölgələrdə yayda temperatur 50–55°C-yə çatır və torpağın keyfiyyəti Yevlaxdakından da aşağıdır. Lakin orada uğurla şaftalı, nektarin və naringi becərilir.

Oxşar vəziyyət İspaniyanın Mursiya və Galateya bölgələrində də müşahidə olunur. Orada duzlu, qumlu torpaqlarda dünya səviyyəli meyvə bağları salınır və tinglər bütün dünyaya ixrac olunur. Bu təcrübə məni düşündürdü: əgər bu Türkiyə və İspaniyada mümkündürsə, niyə Azərbaycanda da olmasın?

Nəticədə, 2021-ci ildə Yevlax-Goranboy bölgəsində 500 tondan çox alça və bir o qədər də ərik yığıldı – bu da bölgənin potensialını göstərir.

– Şoran torpaqlardan istifadə Azərbaycanda meyvəçiliyin ixrac potensialını artıra bilərmi?

– Əlbəttə. Bu bizə bazara daha erkən çıxmaq imkanı verir. Məsələn, Özbəkistan bizdən 2-3 həftə əvvəl məhsul ixrac etdiyi üçün daha ucuz və rəqabətli qiymətə satış edir. Halbuki Azərbaycan məhsulları – alma, nektarin və şaftalı – daha dadlı və şirəlidir. Lakin əsas meyvə bağları şimal bölgələrində (Quba, Qusar, Xaçmaz, Zaqatala, Balakən) yerləşdiyi üçün gec yetişir.

Yevlaxda meyvə bağlarının salınması isə bizə erkən məhsul əldə etməyə və xarici bazarda rəqabət aparmağa imkan verir.

İlk dəfə Yevlaxın şoran torpaqlarında şaftalı, ərik, alça və gavalı əkəcəyimi deyəndə bir çox fermer bunu istehza ilə qarşılamışdı. Amma ilk uğurlu nəticələrdən sonra münasibət dəyişdi: bu gün aqropark ərazisində 700 hektardan çox bağ salınıb, bunun 58 hektarı bizim şirkətə məxsusdur.

Burada nar, şaftalı, nektarin, heyva və müxtəlif meyvə tingləri yetişdirilir. Məqsədimiz ildə 1320 ton meyvə və 2 milyon ting istehsalıdır.

Azərbaycan 2024-cü ildə 6 milyondan çox ting idxal edib və 25 milyon dollardan çox vəsait xərcləyib. Biz yerli ting istehsalını qurmaqla xərcləri iki dəfə azaltmışıq və adaptasiya qabiliyyəti daha yüksək olan tinglər təqdim edirik.

– Şoran torpaqlarda əsas problem olan duz qatını necə aradan qaldırdınız?

– Əsas açar – doğru təşkil olunmuş damcı suvarma sistemidir. Nizamlanmamış suvarma, xüsusilə açıq kanallardan olan su ilə, torpaq səthində buxarlanma nəticəsində duzların yığılmasına səbəb olur.

Damcı suvarma zamanı su birbaşa kök zonasına verilir və suya tələbat 10 dəfə azalır – hektara 100 ton əvəzinə 10–15 ton kifayət edir. Əlavə olaraq, biz gil qatlarını parçalamaq üçün dərin yumşaltma tətbiq edirik və heyvan mənşəli orqanik gübrələr istifadə edirik ki, bu da torpağı mikro və makroelementlərlə zənginləşdirir.

Bağlarımız “ağıllı nəzarət sistemi” ilə təchiz olunub – xüsusi sensorlar torpağın 90 sm dərinliyində nəmlik səviyyəsini ölçərək mobil cihazlara ötürür və suvarma rejimi buna uyğun tənzimlənir. Bu da duzlaşmanın təkrar qarşısını alır.

– Bu modeli Azərbaycanın digər quraq bölgələrinə tətbiq etmək mümkündürmü?

– Bəli, potensial çox böyükdür. Azərbaycanda bir milyondan çox istifadəsiz torpaq sahəsi var və bu sahələr qida təhlükəsizliyi və çölə çevrilməyə qarşı mübarizədə önəmli rol oynaya bilər. Bu mövzu COP29 iqlim konfransında da müzakirə olunub.

Damcı suvarma həm suya qənaət edir, həm də əvvəllər istifadəyə yararsız torpaqlarda meyvə yetişdirməyi mümkün edir.

Biz 2027-ci ilə qədər ting istehsalını 3 milyon ədədə çatdırmağı, həmçinin erkən yetişən meyvələrin həm daxili bazar, həm də Fars Körfəzi və Avropa İttifaqı ölkələrinə ixracını artırmağı planlaşdırırıq.